دانشجویان ترکمن دانشگاه علوم پزشکی بجنورد
دانشجویان ترکمن دانشگاه علوم پزشکی بجنورد

دانشجویان ترکمن دانشگاه علوم پزشکی بجنورد

تاریخچه قوم ترکمن ترکمن های ایران نشین

 

 

 

 تُرکَمَن‌ها (به ترکمنی: Türkmenler) یکی از اقوام ترک‌تبار آسیای میانه هستند که عمدتاً درترکمنستان، شمال غرب افغانستان و شمال‌شرق ایران سکونت دارند. آن‌ها به زبان ترکمنی اززبان‌های ترک‌تبار شاخه اغوز غربی سخن می‌گویند و بیشتر آنان مسلمان سنی و پیرو مذهب حنفی هستند. ترکمن‌ها تا اوایل قرن بیستم عمدتاً کوچ‌نشین بودند اما پس از آن به مرور ده‌نشین و شهرنشین شدند.

 

 

ترکمن‌ها شاخه‌ای از ترکان آسیای میانه معروف به اُغوز یا غُز هستند که از عهد قدیم در صحراهای وسیع بخش سفلای رود سیحون و بین دریای آرال به زندگی کوچ‌نشینی روزگار می‌گذراندند. تا حدود قرن هفتم میلادی ترکمن‌ها جزئی از قوم بزرگ ترک بودند. در این سالها به دنبال اضمحلال امپراطوری گؤک تؤرک‌ها،[۸] گروهی از ترکها که اغوز نامیده می‌شدند، از آنان جدا شده از ناحیهٔ ارخون به طرف آرال و سیردریا کوچ کردند.[۹]
واژه‌های ترکمن و ترکمان در گذشته به تمامی قبایل ترک‌تبار اغوز به‌ویژه طایفه‌های کوچ‌نشین و مسلمان گفته می‌شد که این معنا اعم از کاربرد قوم ترکمن امروزین است. به این معنا که ترکمن‌های کنونی شاخه‌ای از ترکمن‌ها در نوشته‌های قدیمی فارسی هستند. همین‌طور در حال حاضر گروه‌های ترک‌تباری در عراق و سوریه به ترکمن معروفند که ارتباط نزدیکی با ترکمن‌های ساکن منطقه میان رود جیحون و گرگان‌رود ندارند و از نظر تاریخی، زبانی و فرهنگی بیشتر به آذربایجانی‌ها و ترک‌های ترکیه شباهت دارند.
 

پراکندگیترکمن‌های ایران بیشتر در جنوب شرقی دریای خزر و در ترکمن‌صحرا و اطراف رودخانه اترک وگرگان‌رود سکونت دارند. از لحاظ استانی، سکونتگاه‌های ایشان در استان‌های گلستان (بیشتر بخش شمالی استان)، خراسان رضوی (روستاهایی در نوار مرزی شمال استان و تربت جام) و خراسان شمالی (منطقهٔ راز و جرگلان شهرستان بجنورد) پراکنده است. از شهرهای مهم ترکمنان در ایران می‌توان بندر ترکمن، گنبد قابوس، کلاله، آق قلا،گمیشان، مراوه‌تپه و اینچه‌برون را نام برد.
 

ترکمن صحرا ، دشتی است بدون جنگل اما دارای مراتع سرسبز و چمنزارهای وسیع که به واسطه همین موهبت ، دامداری این منطقه از اهمیت به سزایی برخوردار است. ترکمن ها، شاخه ای از ترک های آسیای مرکزی هستند که تا قرن پنجم قمری با نام های غُز و اُغُز شناخته شده اند. از قرن پنجم این قوم ، موجودیت خود را با نام «ترکمن» نشان داده است و نخستین حکومتی که در ایران تشکیل دادند ، سلجوقیان نام داشت که از سال 429 تا 590 قمری بر ایران حکومت می کردند. ترکمن ها به چهارگروه بزرگ تقسیم می شوند : گوکلان، تکه ، یموت و نخور
 

ترکمن های ایران با جمعیتی در حدود یک میلیون نفر در منطقه ای به وسعت تقریبی بیست هزار کیلومتر مربع ساکن اند. یموت ها ساکن ترکمن صحرا (دشت گرگان) هستند ، ناحیه ای که از کناره دریای خزر تا گنبد کاووس و نواحی شمالی آن ، یعنی «مراوه تپه» و «قازان قیه» را در بر می گیرد. یموت ها به دو شعبه جعفربای و آتابای تقسیم می شوند . مرکز جعفر بای ها بندر ترکمن و گومیشان است و آتابای ها در نواحی شرقی در امتداد رود اترک مقیم اند. محل سکنای طوایف گوگلان از روستاهای غرب کلاله (گرکز و خواجه لر) شروع می شود و در شمال جنگل گلستان تا «گلی داغ» و اطراف مراوه تپه ادامه می یابد. گوگلان ها در شمال خراسان در منطقه جرگلان و حصارچه نیز پراکنده اند. طوایف نخور در جرگلان در شرق گوگلان ها و نواحی مرزی ایران و شوروی در روستاهای یکه سعود ، باقلق ، کرپشلی و قابلقا زندگی می کنند. تکه ها که تعدادشان در ایران بسیار اندک است در روستاهای دشتک ، دویدوخ و تکلک قوز ناحیه جرگلان ساکن هستند.

 ترکمن هایی که در شمال رود اترک بودند تا مدت ها تحت فشار حکمرانان خوارزم قرار داشتند و عاقبت نیز روس ها به بهانه این که این قوم امنیت جاده ها ی تجارتی را از بین برده اند، به قلع و قمع آنها پرداختند. در سال های پایانی دوره قاجاریه ، رضاخان که وزیر جنگ وقت بود ترکمن ها را به شدت سرکوب کرد، فرماندهان او از شرق و غرب ترکمن صحرا ، آنها را مجبور به یکجا نشینی کردند که به تدریج به کشاورزی ، ماهیگیری و دیگر صنایع روی آورند.

در گذشته ترکمن نام عمومی بسیاری از اقوام ترک‌تبار به ویژه اقوام اغوز مسلمان کوچ‌نشین بود و نه صرفاً قومی که امروزه ترکمن نامیده می‌شود و شامل طوایفی است که در شرق دریای خزر از رود جیحون تا شمال خراسان و رود گرگان سکونت داشته‌اند. هم‌اکنون نیز گروه‌هایی در عراق و سوریه به ترکمن معروفند که ارتباط قومی و تاریخی با قوم ترکمن ساکن ترکمنستان و مناطق اطراف ندارند. برخی از این اقوام اغوز موفق به تشکیل دولت‌های بزرگی در ایران دورهٔ اسلامی شدند مانند:

  • سلجوقیان (۴۲۹ ه‍. ق. – اواخر قرن ششم)[۱۰]
  • قره قویونلو (۷۸۰ – ۷۴۸ ه‍. ق.)
  • آق قویونلو (۷۸۰ – ۹۸۰ ه‍. ق.)
  • افشاریه
  • قاجاریه[۱۱]

موسیقی ترکمنی
ساز اصلی در موسیقی ترکمنی، تامدیره یا تنبوره و یا همان دوتار است. همچنین نواختن کمانچه و نی نیز در بین ترکمنان رواج دارد و در دههٔ اخیر برخی، به اجرای نغمات این موسیقی با سازهای الکترونیک روی آورده‌اند.
نظرات 6 + ارسال نظر
pati شنبه 2 فروردین 1393 ساعت 13:40

جالب بود بازم از این مطالب بذارین برامن که خیلی مفید بود..
واقعا مرسسسسسسسی

ممنون ک ب سایت ما سر میزنید.ان شا ا...

یاشار شنبه 2 آذر 1392 ساعت 16:45

ساغ بول متین قارداش

خواهش میکنم

ادریس دوشنبه 27 آبان 1392 ساعت 20:51

س.خوب بود دستت درد نکنه متین جان زحمت کشیدی... مختصر و مفید

مهسا یکشنبه 26 آبان 1392 ساعت 21:31

ممنون خیلی اطلاعات جالبی بود

عبدالقادر جمعه 24 آبان 1392 ساعت 18:03

خیلی خوب بود ولی بعضی تیکه هاشو تکراری نوشته بودی

n.a.d.e.r چهارشنبه 22 آبان 1392 ساعت 17:27

ممنون ولی کامل نبود بعدش چرا حرفی از طایفه نخورلی نزدی؟

برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد