لباس زنان ترکمن

 

لباسهای زنان ترکمن بسیار متنوع است. این تنوع علت و فلسفه خاصی دارد که با دوره های سنی آن مرتبط است. همچنین زنان و دختران ترکمن از لباسهایی با زیور آلات گوناگون استفاده می کنند. که تنوع جالب توجهی دارد.

 الف: تن پوشها:1- کوینک(kognek): زنان ترکمن پیراهن های ابریشمی می پوشیدند که غالباً به رنگ قرمز بوده و «قیرمیز کؤینک» (Ggrmgz.k) نام داشت و در قسمت یقه و سرآستین سوزن دوزی می شد.
این پیراهن، برشی ساده دارد و اغلب در رنگهای زرشکی، بنفش، قرمزو گاه گلدار انتخاب می شود. این نوع پیراهن آستین فراخ (بازیربغلی) دارد که بصورت اوریپ بسوی مچ دست تنگ می شود. ضمناً یقة این پیراهن گرد و بدون برگردان بود و از جلو تا زیر سینه چاک دارد. دامن پیراهن نیز از زیر بغل تا به پائین (پهلو) بتدریج فراخ تر می شود.

2- چابیت (chabit): بالا پوشی بود که زنان ترکمنی بر روی پیراهن می پوشیدند. دختران برای دوران عروس شدن نیم تنه مخصوص تهیه می دیدند که پر از سوزن دوزی و آویزه هایی از سکه و پولک های نقره بود.
این نوع لباس که در حقیقت نوعی قبا می باشد. دارای یقة ساده و بدون برگردان می باشد و دارای قد بلند تا بالای ساق پا می باشد از پارچه های ابریشمی وگاه مخملی (با آستین) انتخاب می شود و بر این نوع قبا راسته و آزاد است. آستین های این قبا از زیر بغل تامچ دست به ملایمت باریک می شود. و در زیر بغل قبا زائده ای سه گوش (از جنس پارچه قبا) به آن می پیوندد. این لباس از حدود کمر به پایین اندکی به فراخی می گراید و در دو پهلوی آن دو چاک مشاهده می شود. لازم به توضیح است. که بر مچ آستین و پیراهن یقه ها و کناره های آن (بویژه درجلوی سینه) تا انتهای دامن و اطراف آن و همچنین بر پیرامون چاک پهلوها، رودوزی ونقش بندی می شود.

ب- بالاق
بالاق (Balak) یا شلوار زنانه که لیفه ای است با میان ساقی فراخ تر از میان ساقهای شلوار معمولی دمپای دوساق این نوع شلوار تنگ است و بر روی این دمپا نقش بندی و سوزن دوزی می کنند.
لازم به توضیح است که بالا تنه شلوار را معمولا از جنس کرباس و مدخال به رنگ سفید انتخاب می کنند.

ج- کلاه و روسری
1 – بوریک (Borik) یا عرقچین که مانند عرقچین مردان است. روی این کلاه گرد و صاف (بدون برجستگی) بود و دختران آن را با زینت آلات من جمله پولک و قبک ها می آراستند. دختران غالباً بوریک را بر سرگذاشته و از روسری استفاده نمی کردند.

2- توپبی (Topbi): وقتی دختر ترکمن عروسی می کرد به جای بؤریک یا کلاه دخترانه پیشانی بندی را جایگزین می کردند. کلاه و سربند در میان ترکمن ها دارای اهمیت ویژه ای است. کلاه و سربند نه تنها معرف طایفه است. بلکه همانطور که گفته شد و موقعیت زنان ازدواج کرده یا دختران را مشخص می کند. زنان تکه، نخورلی و ساریق کلاه هایی به شکل مخروطی ناقص که قاعده ی آن را بالا است و از نی و چوب جارو و ... ساخته می شود بر سر می گذازند. عروس بعد از عروسی کلاهی تزیین شده بر سر می گذارد که یموتها آنرا «هاساوا» یا «خاوه» یا «آلین دانگی» (Alyndang) می گویند و گوگلان ها به آن (Topbi) یا توپی می نامند. روی کلاه را با روسری می پوشانند. و در بالای آن دستمال بزرگ از حریر و یا نخ به نام «قین قاج» می اندازند که یک سر آن پشت سر افتاده و با سر دیگر دهان را می پوشانند که «یاشماق» می گویند. در میان یموت ها، زنان پارچه پیشانی بندی که «آلاندانگی» نام دارد به دور سر بر روی یک روسری نقش دار می بندند و گره می زنند. در میان طایفه نخورلی ها قبل از رفتن عروس به خانه شوهر تاج عروسی را (آلین دانگی) نام دارد واز نی های ریز بافته شده و بر روی آن پارچه کشیده اند و با زیور پیشانی به نام «آلین شای» زینت یافته بر سر عروس می گذارند. درمیان گوکلانها زنانی که پا به سن می گذارند از کلاه کم ارتفاعی به رنگ سیاه استفاده می کنند. که علامت تجربه است. وقتی زنی نوه اش عروسی می کند این پیشانی بند به رنگ سفید که نشانه احترام و بزرگی است در می آید.

3- باش آتار(چأشو): در میان برخی از طوایف همچون یموت، روسریهای به نام چأشو (Ga:sew) رواج داشت که خود بر چند نوع است از قبیل: اریش چأشو. المنچه چأشو، آتلاز چأشو، قارتما چأشو، و چأشو چارقد که عموماً به روسری مربع شکل و ابریشمین اطلاق می شود. در میان برخی از ترکمنان روسری بر دو قسم بود. یکی نسبتاً ضخیم با سوزن دوزی مفصل که به آن کورته (kurte) می گفتند، و دیگری بافته ای از ابریشم نازک که قینگاچ (Ggncac) نام داشت. این روسری بر دونوع بود که قیرمزی قینگاچ و کله قینگاچ می گویند.
امروزه، زنان ترکمن از روسری های معروف به نام چارقد که دارای ریش پشمی است،استفاده میکنند که در حال حاضر توسط ترکمنهای مقیم خارج به این منطقه فرستاده و توسط دلالان فروخته می شود و حکایتهاپشت این بازار داغ چارقد یا تب چارقد بین بانوان جاری است! یالیق روسری نازکتری است، که در داخل خانه و در عروسی ها می پوشند که معمولا با لباس آنها هم رنگ باشد یالیق زنان ترکمن امروزی بیشتر از هندوستان وارد بازار ترکمن صحرا می شود.

آیاق قاب یا کُویش: کفش زنان ترکمن را غالباً هنرمندان محلی می دوزند. که از جنس چرم خام و با تزینات مختصر مهیا می شود، کفش های نظیر گل منچ لی، قیر ماکُویش با نوک برگردان و پاشنه های بلند در آن استفاده می شود.